Biahmaiṭhi
Hi capar nih minung ṭhanchonak caah lungthin vengthiam le
vengkhawh abiapi zia a tawifianhnak in langhter aa timh. Capar donghnak lei ah
zeitindah kan lungthin cu kan veng lai timi kong ah ruahnak cheuhmi zong hi
capar ah kan hmuh lai.
Lungthin: Ṭihnungbik Hriamnam
Vawleicung ah ṭihnungbik hriamnam hi zeidah a si tiah
biahalnak um sehlaw ‘nuclear bomb’asiloah
ralkap nih an hmanmi raltuknak hriamnam ṭhaṭha hi asi tiah bialehnak tampi kan
hmuh khawh lai. Sihmanhsehlaw, nuclear le
ralkap hriamnam hna hi kan caah ṭihnungbik hriamnam an si naisai lo. A ngaingai ti ahcun, kan
caah ṭihnungbik hriamnam cu kan lungthin/lungput hi a si. Phundang in kan chimh
ahcun zatlangnun ah siseh, chawlehthalhnak le dothlennak ah siseh, biaknak lei iṭhithruainak
ah siseh, ramkhel rianṭuannak ah siseh kan caah abiapi bikmi cu kan lungthin a
si. Lungthin hi mi pakhat asiloah mibu pakhat i a zatlaaknak hrampi asiloah ahungchonak
tawhfung a si. Cucaah lung veng thiam le veng khawh abiapinak a si.
Lungthin: Minung Sining Minung Nunnak
Minung sining ah lungthin, ruahnak le sining hna hi ṭhen awk
ṭhalo in pakhat le khat an isengtlai hna. Zeicatiah, lungthin chungin ruahnak
cu achuak i cu ruahnak cu kan sining a si. Cucaah lungthin cu kan nunnak tawh
pakhat bantuk a si. Lungthin chungin ruahnakṭha zong achuak i ruahnak ṭhalo
zong kha a chuak; cucu minung sining a si. Fianhternak ah; lungthin chungin
ruahnak achuak, ruahnak cu bia ah aa cang, cu bia cu cawlcanghnak ah aa cang (na pum, na kut le ke an cawlhter; thil
pakhatkhat an tuahter tinak a si), cu cawlcanghnak cu ziaza ah aa cang, cu
ziaza cu sining a si, i cu sining cu minung kan nunnak a si. Cucaah Bible nih “Na lung kha ṭha tein veng tuah, zeicahtiah
cuka cun nunnak cerhti kha a put” tiah a ti (Phungthlukbia 4:23).
Cuticun lungthin nih minung nunnak a ṭhithruai i lungthin aa
veng thiam lomi kha nunnak thurnak chungah a luhpi hna. Cucaah Jesuh Khrih nih
lungthin hi lai a nawntertu, nu le pa sualnak a tuahtertu, thil ṭhalo
dangdanga tuahtertu, a firtertu, lih a
chimtertu, le mi a congoihtertu ruahnak ṭhalo vialte a hung chuaknak hmun a si i cu nihcun mi kha a
thurter hna nak kong kha a kan cawnpiak (Mathhai 15:18-20).
Lungthin: Minung Thilung Theitlai Phung Hnih
Acungah kan chim cang bangin kan lungthin hi kan sining le
kan ziaza cu a si. Atu ah langhter ka duh ṭhanmi cu minung lungthin chungin a
chuakmi theitlai phun hnih a si; cu hna
cu theiṭha le theichia an si. Hi theitlai pahnih hna nih hi kan zatlangnun a
tungmer zungzal. Theichia kan timi cu hrokhrawl bia le depdetnak bia, porhlawtnak
bia, enteinak le congoihnak bia tibantuk hna hi an si i cu hna nihcun hawikamhnak
ser loin mi pakhat le khat karlak, bu khat le khat karlak, ram khat le khat
asiloah miphun pakhat le khat karlak ah iremlonak, iralnak, itheihthiamlonak le
huhim lonak hna achuahter. Sihmanhsehlaw lungthin vengthiamnak in a chuakmi
theiṭha nih a putmi certi; zawnruahnak, ngaihthiamnak, lungsaunak, le rualremnak
hna nih daihnak le huhimnak hna kha an chuahpi. Cucu minung le sermi thilnung
vialte caah sitlamtlinnak le nundamnak a si.
Lungthin: Kan Lungthin Nih
Bia Dawhlo Pawi Hlah Seh
Vawlei cung, miphun le chungkhar a buaitertu cu ‘Bia’ a si.
Cu bia cu lungthin chung in a chuakmi a si. Lungthin chungah aa khonhmi bia ṭha
lo nih remlonak a chuahpi tawn. Cucaah kan lungchung/lungthin ah zeidah kan
ikhonh? Hmur asiloah kaa nihcun lungthin chungah a khatmi kha a chim, cucu mi
pakhat caah luatnak asiloah zatlaaknak a si. Cucaah cathiang nih “zeicahtiah nanmah bia lila in nan luatnak a
si lai i nanmah bia lila in sualphawt nan si lai”, tiah a ti (Mathhai
12:37). Cucaah kan lungthin le kan ruahnak hrimhrim ah thilṭha tuah duhnak in a
khatmi kan si a herh. Kan lungchung ah aa khonhmi bia vialte hi kan chim hlan
ah an chiat an ṭhat an khing kan thlai
dih cikcek aherh hrimhrim ko. Cucaah cathian nihcun “Na biachimmi kha i ralring law na nunnak kha naa veng kho lai, ralrin
loin bia a chimmi nih cun amah lila kha aa hrawk ko” tiah a ti
(Phungthlukbia 13:3).
Lungthin: Kan Lungthin Nih
Duhnak Ṭhalo Pawi Hlah Seh
Abik in minung nih harsatnak kan tonmi hi kan lungput
chungah duhnak ṭha lo ruangah a chuakmi lawng te an si. Adikmi khua ruahning le
a ṭhami ruahnak nihcun midang caah siseh kanmah pumpak caah siseh harsatnak le
lungretheihnak kha a chuahpi hrimhrim lo. Cucaah kan lungthin nih duhnak ṭhalo
a pawi lo dingin kan lungthin ṭha tein kan kilveng khawh a herh. Thil ṭha
duhnak in a khatmi lungthin nihcun thil ṭhalo kha a pawi i a hrin; cun cu thil ṭhalo
a ṭhang i patling a si tikah harsatnak a chuahpi (James 1:13-15).
Lungthin: Fimnak, Ruahthiamnak le Hngalhthiamnak
Lungthin a kilveng thiammi hna nihcun zeithil an ton ah
siseh, an hmuh ah siseh, bia an chim ah siseh, an ngaih ah siseh, an tuah ah
siseh; thil vialte kha An Chiat An Ṭhat
An Khing An Thlai zungzal awk a si. Cubantuk chiatṭhat khingthlai khawhnak
cu lungthin kilveng khawhnak le kilveng thiamnak in aa thawkmi a si. Cucu
fimnak, ruahthiamnak le hngalhthiamnak kan timi cu a si fawn. Lungthin kilveng
khawh hi fimthiamnak zong a si. Mifim hna le ruahthiammi hna le hngalthiamnak a
ngeimi hna nih thil an hmuhtonmi vialte kha An
Chiat An Ṭhat An Khing An Thlai tikah aphichuak cu thilṭha lengmang a si
ko. Cutincun kan nih zong kan si ve awk a si.
Lungthin Veng Thiamnak: Sitlamtlinnak le Nundamnak Tawhfung
Lungthin veng thiamnak cu ṭhanchonak hramthawknak le hlawhtlinnak
hrampi asi. Vawleicung rumnak le chawva lei in ṭhanchonak hi lungthin kan iveng
thiam lo ahcun kan caah pakpalawng menmen an si. Sihmanhsehlaw lungthin veng
thiamnak le lungthin ṭhithruai khawhnak nih ruahnak ṭhaṭha achuahpi. Cu ruahnak
ṭhaṭha i a theitlai cu sitlamtlinnak le nundamnak a si. Sitlamtlinnak le
nundamnak kan timi cu (bia dang in kan chim ahcun) ‘ṭhanchonak’ taktak kha asi;
thlarau, thinlung, le taksa (kan sining dihlak) in ṭhancho hi ‘sitlamtlinnak’
asiloah ‘nundamnak’ timi cu a si. Cubantuk ṭhanchonak i a hmelchunh cu dinfelnak,
duhdawtnak, isersiamṭhannak, lungrualnak, lungsaunak, ngaihthiamnak, nuhrin
covo le siman upatnak, rualremnak, sertharmi sinak, zaangfahnak le zawngruahnak
tibantuk hi an si. Cuvebantuk in lungthin ṭha nihcun nunnak certi awnem le
bianem kha a put i cu nihcun lungnuamnak, thanuamnak, lunglawmhnak, hnangam
daihnak, le huhimnak achuahpi; cucu miphun damnak a si.
Nunzamawi Nawlbia: Lungthin
Vengning
Bible nih lungthin venging hitinhin a kan cawnpiak; “Mi nih kan cungah tuah hna seh ti nan duh
bantuk khan midang cung zongah va tuah ve u” tiah a ti. Hi Bible cacang hi
mirang holh in “Golden Rule” tiah minṭha
pek a si. Ruah lengmang tikah hi cawnpiaknak hi kan caah ralvengnak le
raltuknak caah hriamnam ṭhabik a si. “Sui Phung” nawlbia kong tamdeuh rel a duhmi nih hika
ahhin rel khawh a si! “Sui Phung: adawh, a thuk, a kau i a sangmi zulhphung”.
Biadonghnak
Minung kan nunnak ah vawlei chawva lei in ṭhanchonak nakin
lungthin vengthiam in lungthin ṭhanchoter hmasa hi abiapi deuh suaumau timi hi thildik
le thilhmaan taktak cu a si. Lungthin ṭhancho loin a ngan a dammi ṭhanchonak
taktak hmuh khawh a si lo. Lungthin in a chuakmi ruahnak le lenglei in a rami
ruahnak/duhnak vialte hi lungthin nih a uk kho dih. Cucaah kan lungthin ṭha
tein veng thiam le veng khawh a biapi.
